Kolonia Świniary i kościół w Starej Iwicznej, czyli przypadki z Orężnej

I tak na przykład rodzi się w 1808 r. Róża Koller córka kolonistów niemieckich, gospodarzy Filipa i Jakobiny z Finkbeynerów. Gospodarz Filip Koller jest zapisany w księdze zgonu w 1833 jako kolonista i ewangelik i miejscem zgonu nie jest kolonia Świniary tylko Orężna. Dlaczego Świniary? Koloniści niemieccy, który byli pierwszymi mieszkańcami Świniar hodowali trzodę chlewną i stąd ta nazwa. Nazwę wsi zmieniono na Orężna (od oręża czyli broni) w 1820 r. Jeszcze w 1813 roku ślub bierze Jakub Koller z Rozyną Katarzyną Szylling, matka Katarzyny z domu Winterwond. Celowo wybrałam i podkreślam te nazwiska bo Winterwond i Szylling coś mi są znajome, jeszcze dziś w Piasecznie można spotkać mieszkańców o tym nazwisku, choć o nieco zmienionej pisowni.

Ewangelicy we wsi Orężna

Według spisu ludności z 1921 roku wieś liczyła 115 mieszkańców, w tym 68,7% wyznania rzymskokatolickiego i 31,3% ewangelicko-augsburskiego.

31,3 % ewangelików we wsi Orężna mobilizuje mnie do poszukania w okolicy Piaseczna kościoła, który służył wiernym tego wyznania. Twierdzi się, że kościoły ewangelickie były budowane tak, aby służyły jak drogowskaz dla wiernych, były smukłe w formie z wysoko nad okolicą górującą wieżą. I taki kościół jest w Starej Iwicznej. Jego wieżę było widać nawet z ulicy Sienkiewicza i Bema, gdy jeszcze pola rolników nie zamieniły się w osiedla mieszkaniowe. Mam w kolekcji zdjęć, dzięki panu Marcinowi z rodziny Szewczyków, unikatowe zdjęcie wnętrza kościoła w Starej Iwicznej. Kocham architekturę tegoż kościoła, przypomina mi dzieciństwo, bo często tu zaglądałam w latach 60. Kościół był nieczynny, ale często otwarty. Fascynowały mnie głównie EMPORY czyli galeria, ANDRESOLA dla chóru, można było na nią wejść i patrzeć na wnętrze świątyni z góry.  Cytuję opis wnętrza kościoła ewangelickiego: "Charakterystycznym elementem stały się porządkujące przestrzeń empory — usytuowana na wprost prezbiterium, pełniące funkcję chóru muzycznego z obowiązkowymi organami, oraz boczne – przeznaczone dla wiernych. Stąd wznoszono przede wszystkim obiekty halowo-emporowe." Te empory boczne w Kościele w Starej Iwicznej są na zdjęciu widoczne. Usytuowanie ambony bardzo wysokie. Zdjęcie zrobione, jak sądzę, w czasie mszy żałobnej. Przy trumnie tabliczka Stahl. Stahlowie byli mieszkańcami Orężnej. Budowę kościoła opisał Zwiastun Ewangeliczny, czasopismo dla wiernych.

Budowa kościoła w Starej Iwicznej

„Tuż pod Piasecznem, miasteczkiem w powiecie Warszawskim, o jakie półtorej wiorsty najwyżej od tej osady, wznosi się piękny kościół, którego wieżę o kilka wiorst z każdej widać strony. Kościół ten zbudował zbór ewangelicki w Starej Iwicznie. Nieznaną zapewne będzie większości czytelników ta nazwa, choć parafja istnieje od 1843 roku, a ewangelicy, przeważnie koloniści niemieccy, od lat wielu już w tych osiedli stronach. Jeszcze w początku bieżącego stulecia wieś Stara Iwiczna miała swoją szkółkę religijną, a przy niej salę modlitwy, w której z bliższych i dalszych stron w święta zbierano się dla słuchania Słowa Bożego. Z biegiem czasu drewniany ten domek, choć częstokroć restaurowany i odnawiany, mocno się pochylił, okazał się zbyt szczupłym i od dawna już nie odpowiadał potrzebom coraz liczniejszej parafji. Od dawna też życzeniem ewangelików w Starej Iwicznie i okolicach było zamienić dom modlitwy na kościół.” Dopiero rok 1889 zapowiadał zmiany, cytuję ze Zwiastuna Ewangelicznego, zachowując oryginalną pisownię: „Na ogólnem zgromadzeniu parafian w tym roku, zwołanem przez kolegjum kościelne, jednogłośnie uchwalono nie zwlekać dłużej i usilnie zabrano się do pracy. Sporządzenie planów nowego kościoła powierzono budowniczemu p. Możdżeńskiemu z Warszawy, a wnet też wystąpiono do Władzy z prośbą o pozwolenie zbierania składek od parafjan i o zatwierdzenie kosztorysu. W r. 1892 czyniono pierwsze przygotowania do budowy: zbór pali własną cegłę i gromadzi drzewo budulcowe. W roku 1893 budowa została rozpoczętą pod kierunkiem budowniczego p. Rucińskiego, i jeszcze przed zimą nowy kościół staje pod dachem. Rok następny znowu przynosi zwłokę w budowie: choć fabryki i składy oddają parafji materiały potrzebne na bardzo dogodnych warunkach, a prowadzący roboty czekać chcą na zapłatę, choć większa część zborowników chętnie składa swe dary, a miejscowe kolegium pilnie się krząta i dokłada wszelkich możliwych starań, robota wlecze się bardzo po woli, bo wyczerpały się zasoby pieniężne. Ale bo też budynek nowy jest dość wielkim, jak na kościół wiejski: 36 stóp szeroki, liczy 68 stóp długości a w głównej nawie, a z przybudowaniami 98 stóp, wysokość zaś jego wynosi od fundamentu do dachu 37 stóp, a ponad dachem wznosi się jeszcze na 60 stóp wcale kształtna wieża kościelna. Prawda, otrzymał zbór od Władzy rb. 2000 zapomogi, posiadał oprócz tego w kasie kościelnej około 5000 rb. oszczędności, wpłynęło też na pierwsze wezwanie datków dobrowolnych około 2000 rubli, otrzymywał również dary w naturze,—między innymi największy od p. Emila Rousseau z Warszawy, którego firma wszelkie roboty ślusarskie wykonała bezpłatnie; ale zebranie składki przeszło 13,000 rubli od parafji, liczącej mniej więcej 4000 dusz, wymagało dużo czasu i wielu zabiegów. Kościół do tej pory kosztuje 21383 rb. 12.1 kop., choć brak jeszcze organów i dzwonów, a na pokrycie wydatków dotychczasowych parafjanie już zapożyczyć się musieli. To też postanowili sporządzić nowy etap, który by długi pokrył i dał możność nabycia potrzebnych rzeczy; a tymczasem nie chcieli zwlekać dłużej z poświęceniem swego kościoła, ufając, że Bóg, który dotychczas błogosławił przedsięwzięciu, dozwoli dokończyć też zamierzonego dzieła. Na wystosowanie do niego prośbę, Najprzewiewniejszy ks. Superintendent Generalny raczył wyznaczyć termin 31 sierpnia dla dopełnienia świętego obrzędu. W dniu tym Stara Iwiczna świąteczny przybrała wygląd.” Piękny opis budowy i zdarzeń, dotyczących kościoła w Starej Iwicznej na szczęście zachował się do dziś i mimo że nie jest już kościołem ewangelickim, warto przypominać tamten czas.

Czytaj też: